સ્ટેટ બેંક ઑફ ઇન્ડિયા (એસબીઆઈ) સહિત ઘણી બેન્કો ઝીરો બેલેન્સ એટલે કે બેસિક સેવિંગ્સ ડિપોઝિટ એકાઉન્ટ્સ (બીએસબીડીએ) દ્વારા ખિસ્સા ભરવામાં વ્યસ્ત છે. આવા ખાતા ધારકો પાસેથી જુદા જુદા ચાર્જના નામે મોટા કલેક્શન કરવામાં આવી રહ્યા છે. આઈઆઈટી બોમ્બેના અધ્યયનમાં આ મામલે ચોંકાવનારા તથ્યો બહાર આવ્યા છે. અધ્યયનમાં બહાર આવ્યું છે કે એક મહિનામાં ચાર ડેબિટ ટ્રાન્ઝેક્શન બાદ એસબીઆઈ પ્રત્યેક ટ્રાંઝેક્શન પર 17.70 રૂપિયા વસૂલ કરે છે. એસબીઆઈએ વિવિધ ખાતાના નામે આવા ખાતાધારકો પાસેથી 2015-2020 વચ્ચે 300 કરોડ રૂપિયાની વસૂલાત કરી છે. પંજાબ નેશનલ બેંક (પીએનબી) એ આવા 3.9 કરોડ ખાતાધારકો પાસેથી 9 .9 કરોડની વસૂલાત કરી છે આઈઆઈટી બોમ્બેના પ્રોફેસર આશિષ દાસે જણાવ્યું હતું કે સર્વિસ ચાર્જના નામે એસબીઆઇએ વર્ષ 2018-19માં 72 કરોડ રૂપિયા અને 2019-20માં 158 કરોડ રૂપિયા એકત્ર કર્યા છે. આરબીઆઈની ગાઇડલાઇન્સને ધ્યાનમાં લઈને એસબીઆઈ ચાર મહિનાના ડેબિટ ટ્રાન્ઝેક્શન બાદ એનઇએફટી, આઇએમપીએસ જેવા ડિજિટલ ટ્રાંઝેક્શન્સ અને મર્ચન્ટ પેમેન્ટ જેવા ડેબિટ કાર્ડ્સ માટે આવા ખાતા ધારકો પાસેથી 17.70 રૂપિયાની મોટી ફી લે છે. આ અધ્યયનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, એક તરફ દેશમાં ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનને પ્રોત્સાહન આપવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે, બીજી તરફ એસબીઆઈ જેવી બેન્કો ડિજિટલ ટ્રાંઝેક્શન માટે ફી વસૂલતાં લોકોને નિરાશ કરી રહી છે. નિયમોનું પાલન કરવાની દેખરેખમાં રિઝર્વ બેંકની બેદરકારી બેન્કોને આવી ફી વસૂલવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે તેનું એક ઉદાહરણ તાજેતરમાં સામે આવ્યું છે. આઈડીબીઆઈ બેંકનું મંડળ, એનઇએફટી, આઈએમપીએસ, યુપીઆઈ અને વેપારીની ચુકવણી માટેના ડેબિટ કાર્ડ જેવા ડિજિટલ વ્યવહારો પર 20 રૂપિયાના ટ્રાંઝેક્શનને યોગ્ય માને છે. એટીએમમાંથી ઉપાડ બદલ 40 રૂપિયા લેવામાં આવે છે. સરકારના આદેશ બાદ પણ, આરબીઆઈના શિથિલકેન્દ્ર સરકારએ 30 જાન્યુઆરી, 2020 ના રોજ બેંકોને નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હતો કે 1 જાન્યુઆરી, 2020 પછીથી યુપીઆઈ, ભીમ યુપીઆઈ અને રૂપે ડિજિટલ ચુકવણી પર વસુલવામાં આવેલી રકમ પરત કરવામાં આવે. આ પછી પણ, રિઝર્વ બેંક દ્વારા કેટલીક વિશેષ તકેદારી આ દિશામાં બતાવવામાં આવી નથી. યુપીઆઈ, ભીમ યુપીઆઈ અને રૂપે ડિજિટલ સિવાય અન્ય ડિજિટલ ડેબિટ ટ્રાન્ઝેક્શન પર એસબીઆઈ હજી પણ રૂપિયા 17.70ની વસુલાત કરી રહી છે.
